اسلام او دیموکراسي

دوکتور محمد عثمان تره کی

د افغانستان راتلونکې سیاسي نظام چې بنسټ یې د سولې د مذاکراتو په ترڅ کې ایښودل کیږي د یو ستر سوال سره مخ دي:
ایا اسلام او دیموکراسي سره جوړیږي؟

د راتلونکې مذاکراتو برخوالو که د مطرح سوال، ځواب له ځان سره ولري، مطمئناً په موضوع باندې د حاشیوي مشاجراتو مخه نیول کیږي.

داسې مالومیږي چې په افغانستان کې د سولې مذاکراتو برخه لیک تر زیاتې اندازې پورې د دیموکراسۍ او اسلام تر منځ د اړیکو پر محور باندې راڅرخي.

په موضوع باندې د پیړیو په اوږدو کې د مشاجراتو بهیر را روان دی، خو موږ د یو اکاډمیک دریځ په بنسټ باندې په لنډو بحث ته داخلیږو او هغه وروستي واقعیتونه څرګندوو چې د ورځنیو حالاتو سره په تړاو کې وي.

دیموکراسي د لویدیځو هیوادونو تاریخي لاسته راوړنه ده چې پکې د تاریخ په اوږدو کې سیاسي آزاديو او حقونو (رايې، ټاکنو، مطبوعات، بیان، ګوند، تولنه . . . ) له اقتصادي آزادیو او حقونو ( مالکیت، تجارت، تصدي . . . )سره جوخت پرمختګ کړی او په عمومي کولتوربدلې شوې.

پانګه وال اقتصاد د خپلې ودې لپاره اقتصادي حقونو او آزادیو ته اړتیا درلوده. خو د اقتصادي آزادیو او حقونو پرمختګ پرته  د سیاسي آزاديو د تأمین نه ممکن نه وو: پانګه وال د خپلې ګتې د تضمین په مقصد باید پارلمان ته لاره پیدا کړي او د قانون د وضع کولو امتیاز تر لاسه کړي. دلته د رايې حق، انتخابات، د دولتي قواوو جلا والی (تفکیک )، د خلکو په وړاندې د حکومت مسئولیت، مدني حقونه د پانګوالو نظامونو د تکامل بنسټ او ورسره د دیموکراسۍ د ودې بستر رامنځته کړ.

په وروسته پاتې اسلامي هیوادونو کې یاده پروسه مطرح نده. د اقتصاد او سیاست تر منځ د ناانډولې ودې د شتوالي له کبله د دیموکراسۍ لپاره زمینه نده مساعده شوې.
په اسلامي هیوادونو کې دیموکراسي د لویدیځ نه په تقلیدي بنه مطرح شوې او ورته د یو صادراتي توکي په حیث کتل کیږي. د اقتصادي، ټولنیزې او فرهنګي وروسته پاتې حالت څخه پرته نور لاملونه د دیموکراسۍ د ارزښتونو د پلې کولو مخه ډب کړې. د هغې جملې څخه:

الف – کله چې په لویدیځ کې جمهوریت او دیموکراسي د ودې په حالت کې و، لویدیځ ښکیلاک سر راپورته او اسلامي هیوادونه تر خپل تسلط لاندې کړ. د مسلمانانو په عامه ذهنیت کې دیموکراسي د استعمار په تړاو مطرح او ورڅخه کرکه پیدا شوه.

ب – دیموکراسي د پلورالیزم ( د فکر تکثر ) او مشاجراتو له لارې د حقیقت موندلو په لټه کې دي. اسلام واحد او تلپاتې حقیقت پیژني چې د نصوصو په بنسټ باندې ولاړ دي. اسلام د معتقداتو په اړه هیچا ته د شک راوستلو اجازه نه ورکوي او د خپل عقیدوي اصولو په اړه مشاجره او ګذشت (تولرانس) نه مني.

د اسلامي اصولو له مخې واکمن  او مذهبي علماء د خداوند واجب التعمیل اراده منعکسوي. دلته د مسلمان واکمن په وړاندې پاڅون او د ټاکنو له لارې د ولس اراده نه مطرح کیږي.

ج – دیموکراسي د دولتاتورۍ ته تاوان رسوي. بیرته پاتې اسلامي هیوادونه د چټک اقتصادي پرمختګ او ملت جوړولو لپاره پیاوړی مرکزي اقتدار ته اړتیا لري.

ځینو اسلامي هیوادونو د لویدیځو سره د ښې اړیکې د ساتلو په مقصد د جمهوریت او دیموکراسۍ اصول په خپلو اساسي قوانینو کې ځای په ځای کړل. خو د جمهوریت او دیموکراسۍ ارزښتونه د اساسي قوانینو د چوکاټ څخه عمل میدان ته ورداخل نشول: پارلمان په مصنوعي تشریفاتي کړنو مصروف شو. د تقلب نه پاک انتخابات تر سره نشو. جمهوریت د موروثي سلطنت لاره غوره کړه:

احمد سوکارنو ۲۳ کال د اندونیزیا ولسمشر پاتې شو. صدام حسین ۲۴ کال د عراق ولسمشر وو. حافظ الاسد د سوریې عربي جمهوریت ۳۰ کاله په قدرت منګولې ښخې کړې. د ده زامن ( د جمهوریت وارث ! ؟ )  د  ۲۱ کال په موده کې تر اوسه پورې د سوریې ولسمشر دي. معمرالقذافي د لیبیا په عربي جمهوریت کې ۴۰ کاله واکمن وو.

کله چې د دیموکراسۍ او اسلام اړیکې مطرح کیږي د نظر خاوندان پاکستان خوا ته پام اړوي: د دغه هیواد د رامنځته کیدو ( ۱۹۴۷ م ) تر اوسه پورې پوځ اصلي واکمن دی.

پوځ درې وارې ( ۱۹۵۸، ۱۹۷۷، ۱۹۹۹ م )  د ملکي حکومت په وړاندې کودتا وکړه. د حکومت اوسني مشر عمران خان د پوځ ګمارلی سړی دی چې د ټاکنو تر پوښښ لاندې واک ته رسیدلی.

د دیموکراسۍ د ودې د یو مساعد چاپیریال د نشتوالي له کبله پاکستان د لویدیځ دیموکراسي په تطبیق کې ناکام شو،بې له دې چه پخپله د « اسلامي دیموکراسۍ » د فورمول په جوړولو کې بری تر لاسه کړي.

دلته باید دوه ټکو ته پام واړول شي:

یو دا چې په اسلامي هیوادونو کې د دیموکراسۍ او جمهوریت ناکامه آزموینه عمومی تنلري( په موضوع باندې وروسته رڼأ اچوو ).

بل دا چې په هیڅ یو اسلامي هیواد کې د دیموکراسۍ او جمهوریت د ناکامیدو په پایله کې « اسلامي امارت » د دیموکراسۍ او جمهوریت د ځاي ناستې په توګه اعلام نشو. د دیموکراسۍ او جمهوریت تر نامه لاندې مسلمان دیکتاتوران او په ځینو مواردو کې پوځيان د اقتصادي او ټولنیز چټک پرمختک تر پلمې لاندې په سیاسي قدرت قبضه ولګول.

په اسلامي هیوادونو کې د جمهوریت تر نامه لاندې د دیکتاتورانو اوږد مهاله واکمني اسلام ضد کړیو ته تبلیغاتي لاسوند ورکړ چې ادعا وکړي په مدرنو دولتونو کې اسلام او شریعت په کافي اندازه دینامیزم، فکري خلاقیت او د انعطاف سرچینې نلري. اسلام د داسې مدني ټولنې چې په چټکۍ وده کوي، د اقتصادي ادارې د ظرفیت څخه بې برخې دي.

خو کله چې موږ یو شمیر سترو اسلامي هیوادونو ته چې د دیموکراسۍ او اسلام تر منځ د تفاهم او ګډ ژوند په بستر کې با ثبات نظامونه جوړ کړې پام اړوو، د اسلام  په ضد د بې ځایه تبلیغاتو په واقعیت پوهیږو.

واقعیتونو ته په کتو سره داسې مالومیږي چې د اسلام او دیموکراسۍ د ارزښتونو تر منځ دومره واټن چې سیاسي اسلام ورباندې چُرت وهي نشته. واتڼ اقتصادي، ټولنیز او فرهنګي چاپیریال رامنځته کړی نه د نظام څرنګوالې: شورأ د اسلام د سیاسي نظام بنسټ او د دیموکراسۍ د ملأ تیر جوړوي.

راتلونکې بحث په اسلامي نړۍ کې د دیموکراسۍ او جمهوریت مخکښو هیوادونو ته ځانګړی کوو. وبه وینو چې څنګه یو شمیر اسلامي هیوادونه د اسلام او دیموکراسۍ تر منځ د ګډ مخرج په لټه کې لاسته راوړنې لرلې (د بحث دوهمه برخه).

جنګ ځپلی افغانستان د دیموکراسۍ د اصولو د پلي کولو په لور په صفري نقطه کې قرار لري. ( دا زموږ د بحث وروستۍ یعنې دریمه برخه به وي ).

« پاي»