لویدیځ ته نوې زرینه موکه

لیکوال: دکتور سلطان البرکات
د حمد بن خلیفه په پوھنتون کې د بشر دوستانه مطالعاتو او منازعاتو د څیړ‎نو استاد
او د انگلستان د یورک پوھنتون افتخاري استاد

ژباړ‎ن: حفیظ الدین پیرزادہ

په کابل کې د نوي ریس الوزرا ټاکنه، له نوي سرہ خبرو او ډیالوگ ته د طالبانو د چمتووالي غمازي کوي، چې لویدیځ باید دا زرینه موکه له لاسه ورنکړ‎ي.

پر اتلسم د می ۲۰۲۳ م، افغان ځایناستي حکومت اعلان وکړ چې د سرپرست ریس الوزرا ملا محمد حسن اخند پر ځای یې د هغه مرستیال مولوي عبدالکبیر ټاکلی.
ھغه له څه مودې راهیسې ناروغ و او د دندې د ترسره کولو توان یې نه درلود.
مولوي کبیر په قوم پښتون ځدراڼ دی چې له امریکا سره یې د ۲۰۲۰ م کال د دوحې تړون په لاسلیک کې مهم رول لوبولی.
سرہ له دې چې د طالبانو ادارہ دا ټاکنه یوہ عادي اداري پروسه بولي خو د وخت نزاکت او د روانو حالاتو باریکي باید په دقت سره تر څیړ‎نې او مطالعې لاندې راوستل شي، په ځانګړې توګه د غرب لخوا.
طالبانو دا گام ھغه مھال پورته کړ‎ کله چې غرب او نړ‎یوالې ټولنې د نجونو د کار او تعلیم په وړ‎اندې د محدودیتونو په فرمانونو خپله متداومه شدیدہ نارضایتي وښودله.
په مشرتابه کې دا بدلون یوہ مثبت پرمختګ او سیاسي تعامل ته طالبانو د لیوالتیا د یوې نښې په توګه لیدلای شو.
ښایي په پالیسۍ کې ژور بدلون را نشي. مگر بیا ھم د بدلون پر لور د کوچنیو خو مھمو گامونو پورته کول، په طالبانو کې د بدلون لپاره د لیوالتیا نښې دي.
د بېلګې په توګه، په هرات کې د چارواکو وروستۍ پرېکړه چې د نجونو لپاره د څو منځنيو او عالي لېسو د بيا پرانستلو اجازه ورکوي، يو ورته ګام دى.
مولوي کبیر ښایي ډیر ژر په بشري برخه کې د ښځو په کار کولو بندیز لیرې کړ‎ي، ھمداراز ښایي روغتیایي سکتور او ځینې نور اړ‎ین نادولتي بنسټونه ھم د موجودہ فرمانونو تر محدودیتونو مستثنا وگڼل شي.
په تیرو وختونو کې، کله چې طالبانو له نړیوالې ټولنې سره د خبرو اترو لیوالتیا ښودلې، بهرني مشران له دې فرصت څخه په ګټې اخیستنې کې پاتې راغلي، ھیله دہ، نړ‎یواله ټولنه بیا ورته تېروتنه تکرار نه کړ‎ي.
بھترہ به وي که نړ‎یواله ټولنه د طالبانو د دغه ستراتیژیک اقدام په غبرګون کې لاندې څو اړ‎ینو ټکو ته پام وکړي!
لومړی:
د طالبانو له نظره، په ۲۰۲۱ م کال کې د سرپرست صدراعظم په توګه د ملا محمد حسن ټاکل، د د طالبانو د پخواني رژیم
( 1996- 2001 ) د تداوم د سمبول په توگه یو حتمي امر و. ځکه ھغه په تیرہ دورہ کې په بیلابیلو وزارتونو او په نورو لوړ‎و څوکیو دندہ اجراء کړ‎ې وہ.
همدارنګه، ھغه د طالبانو د مشرانو په منځ کې د یو تر ټولو محافظه کار مشر په توګه، بې له شکه د خپلې رتبې او دوسیې په ډاډمنولو کې رول لوبولی، په ځانګړې توګه د کلیوالو سیمو ھغه کسانو په منځ کې چې یې تمه لرله د طالبانو غورځنګ به د جگړ‎ې په گټلو خپلو ارزښتونو ته شا نه اړ‎وي.
طالبان په کورنی جبهه کې د ډیر ډاډ احساس کولو او له جدي مخالفت پرته د حکومت کولو په وړتیا کې، داسې ښکاري چې طالبان له بهرنۍ نړۍ سره په پراخه کچه خبرو اترو، او سیاسي تعامل ته چمتو دي. د کبیر ټاکل د همدې پراخ اندۍ انعکاس دی.

دوهم:
طالبانو باید د خپلې انزوا د تېرو دوو کلونو په پایله کې یو یا دوه شیان زده کړي وي؛ تر ټولو مهمه، دا چې مشرانو به یې یقینا لیدلي وي، په معاصر وخت کې چې نړۍ د یوہ کلي حیثیت غورہ کړ‎ی، د مطلق حاکمیت تصور پلي کول ډیر ستونزمن دي، په ځانګړې توګه په داسې یوہ هیواد کې چې د لوی بشري بحران په څنډه کې واقع وي.
د حاکمیت ساتنې په نوم د نړیوالې ټولنې په ګډون د هغو هېوادونو په وړاندې بې ځایه سخت چلند چې له افغانستان سره مرستې ته لیواله دي، به نړۍ د اوسني نظام مخالفت ‎ یا عدم ھمکارۍ ته چمتو کړي.
د بیلگې په توگه د کابل د هوايي ډګر د مدیریت په اړه د طالبانو دریځ .
د ملا حسن اخند په مشرۍ د طالبانو حکومت هوډ درلود چې د هوايي ډګر په سوداګریزو چارو او امنیت بشپړ کنټرول ولري او له همدې امله یې د متحده عربي اماراتو وړاندیز چې د ھغوی شرائط او غوښتنې یې قبولې کړ‎ې وې، و مانه.
یو کال وروسته، د متحده عربي اماراتو په ګډون سیمه ییزو او نړیوالو هوايي شرکتونو کابل ته الوتنې پیل نه کړ‎ای شوې. طالب چارواکي په سمه توگه د ھوائي ډگر په مدیریت کې پاته راغلل.
دریم:
د مولوي کبیر ټاکنه د طالبانو د دودیز سخت دریځ څخه د یوہ معاصر، یا میانه رو “طالبان 2.0” ته د ھغوی د پام وړ بدلون، دا په نښه کوي چې د ھغوی کومی د خبرو اترو لپاره خورا خلاص دی.
دا هغه اهمیت هم ښیي چې د دوحې تړون یې د طالبانو لپاره د امنیت او ټول شموله مسائلو په اړ‎وند له نړیوالې ټولنې سره د راتلونکو خبرو لپاره د یوې مرجع په توګه لري.
که څه هم له دې وړاندې طالبانو له نورو افغانانو سره له هر ډول خبرو اترو ډډه کړې ده، خو کله یې ھم د ښکېلتیا څخه لاس نه دی اخیستی.
یو نوښت چې له طالبانو سره د خبرو اترو د پرمخ بیولو په لټه کې دی، د افغانستان د راتلونکي فکر فورم (AFTF) دی، چې مشري یې اغلې فاطمه ګیلاني، افغان سیاستواله او په مذاکراتو کې د کافي تجربې لرونکې ټولنیز شخصیت پر مخ وړ‎ي.
یاد فورم شپږ ځله مجلسونه کړ‎ي، چې په غونډو کې یې د مختلفو توکمیزو ټولنو، مسلکونو او سیاسي لیدلوریو مخکښو افغان شخصیتونو برخه اخیستې دہ.
دا فورم د رسنیو د کیمرو له رڼا گانو لیرې، په خاموشۍ سره کار کوي چې توانیدلی د طالبانو او مخالفو ګډون کوونکو ترمنځ چلند بدل کړي.

په پای کې، دا مهمه ده پوه شو که د پاکستان سیاسي کړکیچ، چې کیدای شي په افغانستان کې خپور شي او د افغانستان-ایران په پوله کې د اوبو د حقونو په اړه وروستي تاوتریخوالی ممکن ټوله سیمه بې ثباته کړي.
که چیرې اقدام ونه شي، که افغانستان د جګړې پر اړخ بدل شي، دا به د سیمې او بهر لپاره خورا بد عواقب ولري.
با ثباته افغانستان، چې په سیمه کې د گاونډیانو سرہ په سوله کې ژوند وکړ‎ي، د نړ‎یوالو په گټه دی.
د ریاست الوزرا په کچه بدلون، د طالبانو لخوا په خپل کورني او بھرني سیاست کې د تبدیلۍ بھترین زیری دی چې نړ‎یواله ټولنه باید دا فرصت له لاسه ورنکړ‎ي.
ھمدې بدلون ته د یوہ روښانه، مثبت سیګنال په سترگه وگوري چې د طالبانو سرہ د ښکیلتیا لپاره ځای شتون لري.
لویدیځ باید له طالبانو سره اړیکه ونیسي او د بندیزونو د لیرې کولو او د پراختیایي مرستو د تدریجي بیا پیل په اړه خبرو اترو ته چمتووالی وښيي.
دا ډول ښکیلتیا به د څو لسیزو ناورین ځپلې سیمه کې، د یوې نوې جگړ‎ې او د سیمې د بې ثباته کولو د مخنیوي لپارہ خورا مھم وي!
___________

پروفیسر دکتور سلطان البرکات
قطر- دوحه